Ελευθεροτυπία, 31 Δεκεμβρίου 2008

ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΤΑΣ, πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών

«Τα πέτρινα γεφύρια στήριξαν οικονομικά τις τοπικές κοινωνίες»

Το «πέταγμά» τους στον ουρανό τον κέρδισε και από τότε η ζωή του έγινε ένα περιπετειώδες ταξίδι στην ιστορία, στην τεχνική κατασκευής και στους θρύλους τους.

Γεννημένος στην Κρέσταινα Ηλείας, σπούδασε οικονομολόγος, εργάζεται ως εκπαιδευτικός αλλά έχει ξοδέψει μια περιουσία για να γνωρίσει τα πέτρινα γεφύρια της Βαλκανικής, που μόλις κατασκευάζονταν άλλαζαν τη μοίρα κάθε τόπου και των ανθρώπων του. Πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών, ο Σπύρος Μαντάς το '90 δημιούργησε το Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων, ενώ με το νέο του βιβλίο «Πέτρινα γεφύρια στη Βόρεια Ηπειρο» μας μυεί στον συναρπαστικό κόσμο του.

ΑΝΝΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ

▪ Ποιο ήταν το έναυσμα για να ξεκινήσει η περιπέτεια στον κόσμο των πέτρινων γεφυριών;

«Εχουν περάσει κάπου 30 χρόνια από τότε. Πηγαίνοντας εκδρομή στο Ζαγόρι, αντίκρισα το "Γεφύρι του Κόκκορου" και το "Καλογερικόν". Μου έκανε εντύπωση το πέταγμά τους πάνω από τη γη».

▪ Ποιο ήταν το επόμενο βήμα;

«Αρχισα να τα φωτογραφίζω, να τα σχεδιάζω, να ψάχνω οτιδήποτε σχετικό με αυτά: θρύλους βιβλία, πίνακες, επιρροές τους στο θέατρο, τραγούδια και αργότερα να τα βιντεοσκοπώ. Εχω δημιουργήσει ένα αρχείο που καλύπτει γενικότερα τον χώρο της Πίνδου. Πιστεύω ότι εκεί είναι τα καλύτερα και τα πιο πολλά γεφύρια».

▪ Οταν μιλάμε για πέτρινα γεφύρια, η πρώτη σκέψη είναι το γεφύρι της Αρτας. Γιατί συνέβη αυτό;

«Ετσι είναι. Το συγκεκριμένο κτίσμα συνδέεται με το στοίχειωμα της γυναίκας του πρωτομάστορα, τον πιο χαρακτηριστικό θρύλο των πέτρινων γεφυριών. Τη σημερινή του μορφή την έχει από τις αρχές του 17ου αιώνα, αλλά στη συγκεκριμένη θέση υπάρχει από την εποχή του Πύρρου».

▪ Υπήρξαν άλλοι Ελληνες τεχνίτες, πλην των Ηπειρωτών, που έφτιαξαν ανάλογα δημιουργήματα;

«Οι Λαγκαδινοί μαστόροι στην Πελοπόννησο και οι "Ντουλγκέρηδες" στη Θράκη, αλλά έκαναν κατασκευές σε τοπικό επίπεδο. Υπάρχουν ομοιότητες στην τεχνική με τους Ηπειρώτες μαστόρους, που ήταν οι δάσκαλοί τους, αλλά και μεγάλες διαφορές. Εργα των Ηπειρωτών μαστόρων συναντάμε σε όλα τα Βαλκάνια, μέχρι την Περσία και τη Ζιμπάμπουε. Αρχές του 20ού αιώνα, Ηπειρώτες τεχνίτες πήγαν στην Αμερική, για την κατασκευή σιδηροδρομικών σταθμών και γεφυριών. Ηπειρώτες μαστόροι είναι και οι κατασκευαστές της γραμμής του Υπερσιβηρικού και των κτισμάτων που την υπηρετούν: γεφύρια, σταθμοί κ.ά.».

▪ Υπήρξαν άνθρωποι που σας απέτρεψαν από το ταξίδι στον κόσμο των γεφυριών;

«Οχι μεμονωμένα άτομα, αλλά κάποιοι φορείς που ζήτησα πληροφορίες. Ισως είχαν δίκιο, γιατί τότε δεν υπήρχε σχεδόν τίποτε σχετικό με αυτά».

▪ Πόσα πέτρινα γεφύρια συναντάμε σήμερα στην Ελλάδα;

«Δεν ξέρουμε ακριβώς, γιατί ακόμη γίνονται καταγραφές. Στην Πίνδο, όμως, έχω καταγράψει 720 τέτοιες κατασκευές. Στην Πίνδο συναντάμε τη λεγόμενη ανατολικής μορφής γεφύρωση, που εξυπηρέτησε κυρίως πεζούς».

▪ Δυστυχώς, σπάνια πια στην Ηπειρο βλέπουμε μαστόρους της πέτρας...

«Αυτό είναι αλήθεια και το βλέπουμε στις επισκευές των γεφυριών που επιχειρούνται σήμερα. Υπάρχουν μάλιστα και περιπτώσεις που, εξαιτίας της έλλειψης αξιόλογων μαστόρων, το έργο χάνει την αρχική του μορφή και αλλοιώνονται βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής».

▪ Ποιες ήταν οι κυριότερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε καταγράφοντας πέτρινα γεφύρια στην Αλβανία;

«Οι μετακινήσεις ήταν πρωτόγονες. Το '97 που πρωτοξεκίνησα τα ταξίδια ήταν σκέτη περιπέτεια. Χρησιμοποίησα κυρίως ζώα για να μετακινηθώ, αλλά υπήρχαν και προβλήματα ασφάλειας. Οταν αναφέρομαι στα γεφύρια της Βόρειας Ηπείρου, κριτήριο γι'αυτή την οριοθέτηση είναι ότι εκεί σβήνει η Πίνδος, η οποία μπορεί να δημιουργεί ανθρωπογεωγραφικές ενότητες με κοινά χαρακτηριστικά».

▪ Τι ρόλο έπαιξε ο Αλή πασάς στη δημιουργία πέτρινων γεφυριών;

«Αποδεδειγμένα κατασκεύασε πάρα πολλά, αλλά η λαϊκή μούσα τού αποδίδει περισσότερα».

▪ Ποιο από τα γεφύρια στην Αλβανία σάς έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;

«Από τα 139 που κατέγραψα και φτιάχτηκαν από Ηπειρώτες ή Βορειοηπειρώτες μαστόρους, το γεφύρι του Κασάμπαση σε παραπόταμο του Οσούμ (αρχαίος Αψος), κοντά στο Μπεράτι, και το γεφύρι του Καλιά, ανάμεσα στο Αργυρόκαστρο και στην Πρεμετή. Του Κασάμπαση λόγω της ιδιαιτερότητάς του να επικοινωνεί και να απομονώνει τη μία όχθη του ποταμού από την άλλη μέσω μιας πρόσθετης ξύλινης κατασκευής. Το γεφύρι του Καλιά εξαιτίας της περιπέτειας που αντιμετώπισα. Χρειάστηκε δυο ώρες ταξίδι με αυτοκίνητο και πέντε ώρες με μουλάρι, για να το προσεγγίσω, στο ποτάμι Ζαγκόρι, που είναι παραπόταμος της Βιόσας (= Αώου)».

▪ Ζούμε σε μια κατά βάση τεχνοκρατική κοινωνία. Τι σημαίνει για έναν οικονομολόγο, όπως εσείς, ένα πέτρινο γεφύρι;

«Η θέα και μόνο ενός πέτρινου γεφυριού, τουλάχιστον σ' εμένα, καταρρίπτει τη βασική αρχή στην οποία στηρίζεται η επιστήμη μου: "Με το μικρότερο κόστος το μεγαλύτερο όφελος". Παρ' ότι τα γεφύρια στήριξαν και οικονομικά τις τοπικές κοινωνίες, η κατασκευή τους δεν έγινε με το λιγότερο δυνατό κόστος. Γι'αυτό και εξακολουθούν να επιβιώνουν, τη στιγμή που σύγχρονες γέφυρες, με υλικά τελευταίας τεχνολογίας, πέφτουν. Το είδαμε λ.χ. στις πλημμύρες στον Σπερχειό, τα τελευταία χρόνια, όπου τα πέτρινα γεφύρια σώθηκαν και τα τσιμεντένια κατέρρευσαν».

▪ Πιστεύετε ότι η ελληνική πολιτεία έχει δώσει τη δέουσα σημασία στα πέτρινα γεφύρια;

«Από τα 720 γεφύρια που ανέφερα στην Πίνδο, έχει καταστραφεί σχεδόν το 25%. Νομίζω ότι ακόμη δεν έχει συνειδητοποιήσει η ελληνική πολιτεία την αξία αυτών των κτισμάτων. Παράδειγμα, η στάση της στο θέμα της κατασκευής του υδροηλεκτρικού έργου, που θα "έπνιγε" το γεφύρι της Πλάκας. Αν και είναι το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι στα Βαλκάνια και έχει ιστορική αξία, γιατί εκεί διαδραματίστηκαν μεγάλες μάχες αλλά και η συμφωνία των αντιστασιακών ομάδων στην Κατοχή, χρειάστηκε η προσφυγή μας στο Συμβούλιο της Επικρατείας για να ματαιωθεί το υδροηλεκτρικό έργο».