ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ, 1 Ιουλίου 2023

 Εφημερίδα των Συντακτών, 1.7.2023

Τα Πετρογέφυρα

Του Βασίλη Νιτσιάκου

Καθηγητή

Κοινωνικής Λαογραφίας

Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

 

Στον Σπύρο Μαντά

 

Τ

ο γεφύρι είναι μια τεχνική κατασκευή που καλύπτει ανθρώπινες ανάγκες. Είναι ένα τεχνικό έργο, το οποίο ο άνθρωπος κατασκευάζει για να ενώσει δύο όχθες που ένα ποτάμι τις χωρίζει. Έτσι, καλύπτει ανάγκες μετακίνησης, ανάγκες μεταφορών, ανάγκες επικοινωνίας. Κατά έναν τρόπο, ο άνθρωπος προεκτείνει τη φύση με δικά της υλικά, πέτρα και χώμα βασικά, προκειμένου να ανταποκριθεί σε βιοτικές ανάγκες οικειοποιούμενος το ευρύτερο περιβάλλον του.

       Στις προβιομηχανικές κοινωνίες, όπου υπήρχε μια αντιστοιχία ανάμεσα στην τεχνολογία παραγωγής και αυτή της διακίνησης των προϊόντων, τα γεφύρια μαζί με τα χάνια και τα καραβαν-σεράι αποτελούσαν σημαντικά σημεία οργάνωσης του χώρου σε σχέση με τη μετακίνηση ανθρώπων και τη μεταφορά και διακίνηση αγαθών, τόσο υλικών όσο και πνευματικών. Μαζί με τους ανθρώπους και τα προϊόντα ταξίδευαν και στοιχεία πολιτισμών, από διάφορες πρακτικές και τρόπους ζωής μέχρι δημοτικά τραγούδια και παραμύθια. Έτσι, γεφυρώνοντας κοινωνικά και πολιτισμικά χάσματα, κυκλοφορούσαν ιδέες και συλλογικές νοοτροπίες, άνοιγαν οι πνευματικοί ορίζοντες, τα μυαλά των ανθρώπων.

       Τα πετρογέφυρα, λοιπόν, που συνδέθηκαν με θρύλους και παραδόσεις, κοινές σε μεγάλες γεωγραφικές κλίμακες, έγιναν σύμβολα επαφής, ένωσης, επικοινωνίας διαφορετικών ανθρώπων και πολιτισμών. Η γέφυρα έγινε σύμβολο ειρήνης και φιλίας των λαών επίσης.

       Με την αποσύνθεση και την τελική κατάρρευση του προβιομηχανικού κόσμου, όλα αυτά τα οργανικά του στοιχεία εγκαταλείφθηκαν στη μοίρα τους, εφόσον αχρηστεύτηκαν. Ώσπου ήρθε η ώρα της μνημειοποίησής τους. Έγιναν πολιτισμική κληρονομιά…

       Πριν συμβεί αυτό, πριν αρχίσουν να ρέουν κονδύλια για μελέτες, συντηρήσεις, ανακατασκευές κ.λπ., κάποιοι άνθρωποι, πολύ λίγοι, αυτοί που ο Μάνος Χατζιδάκις αποκαλούσε εξαιρέσεις με τις οποίες προχωρά ο τόπος, από προσωπικό μεράκι και με προσωπική μοναχική πρωτοβουλία έκαναν το χρέος τους δίχως να τους το ζητήσει κανείς και δίχως κανενός είδους υποστήριξη από το κράτος.

       Μια τέτοια περίπτωση, εξαιρετική και στην ίδια αυτή κατηγορία των εξαιρέσεων, είναι ο Σπύρος Μαντάς. Σε ανύποπτο για τους πολλούς χρόνο και σε εποχές που άλλες ήταν οι προτεραιότητες, αυτός ο νέος τότε, ανήσυχος ερευνητής ξεκίνησε την προσωπική του περιπέτεια, επιτελώντας το προσωπικό του χρέος στην Ιστορία, να γεφυρώσει τα κενά στη συλλογική μνήμη που διαφαίνονταν να δημιουργούνται και να διευρύνονται. Έγινε ο ίδιος γεφύρι να περάσουν οι επόμενες γενιές σε μια εποχή που στη χώρα κανείς σχεδόν δεν μιλούσε για «προφορική ιστορία», για «μνημονικούς τόπους» και τα συναφή.

       Ξεκίνησε, λοιπόν, ο ίδιος όχι μόνο να ψάχνει και να καταγράφει γεφύρια αλλά και να συγκεντρώνει υλικό που εκτεινόταν από εργαλεία μαστόρων και φωτογραφίες μέχρι προφορικές μαρτυρίες και αφηγήσεις ακόμα και κυρατζήδων που κατεξοχήν χρησιμοποιούσαν στα ταξίδια τους τα πετρογέφυρα.

       Με τα χρόνια, με τον καιρό, και καθώς το μεράκι έγινε πάθος, οι δρόμοι, οι χάρτες με τα γεφύρια τον οδήγησαν και στη διάσχιση των συνόρων, όπως ήταν φυσικό. Αρκετές γέφυρες στην Ήπειρο, όπου τα ποτάμια είναι και σύνορα, ένωναν τις δύο πλευρές, «απέδω» κι «απέκει», την Ελλάδα με την Αλβανία, δείχνοντας και την αυθαίρετη χάραξη του συνόρου. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα γεφύρια αυτά γνώρισαν την καταστροφή στον πόλεμο. Αυτά, τα σύμβολα της ειρήνης και της φιλίας…

       Έτσι, ο Σπύρος Μαντάς βρέθηκε «απέκει», φτάνοντας μέχρι τον Γενούσο ποταμό, εκεί που περνούσε η ιστορική Εγνατία οδός, κοντά στο Ελμπασάν, όπου αναζήτησε και βρήκε σε όλη τη διαδρομή εγκαταλειμμένα και αφημένα στη φθορά του χρόνου γεφύρια, τα οποία και κατέγραψε, αποτύπωσε και μελέτησε.

       Καρπός όλης αυτής της επίπονης εργασίας, τρία αρχικά λευκώματα και στη συνέχεια μια σειρά τόμων με απίστευτο σχετικό υλικό. Μέχρι και ξεχωριστό τόμο για τα τραγούδια για γεφύρια με δίσκο ακτίνας εξέδωσε.

       Η οικονομία του κειμένου δεν επιτρέπει παράθεση όλων αυτών. Για αυτό παραπέμπω στο blog του Σπύρου, εκφράζοντας ταυτόχρονα και την ευγνωμοσύνη μου εκ μέρους και της επιστημονικής κοινότητας.

https://arhiogefirionipirotikon.blogspot.com/