Η τέχνη του Σταυρομάστορα και η μοίρα του

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΜΑΣΤΟΡΑ ΚΑΙ Η ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ 

Είχε έρθει τα Χριστούγεννα εδώ στα Γιάννενα και γύριζε πίσω, Κοσμηρά. Είχε νερά, χιόνια, είχε πιει κιόλας, ήταν μεθυσμένος, κι έπεσε κάτω. Τον βρήκε κάποιος, τον πήρε, δεν τον πήγε στη φωτιά να συνέλθει, τον έβαλε σε μια αποθήκη και κει πέθανε από ψύξη! Ήρθαν οι Κοσμηριώτες, όταν μάθανε, τον πήραν, του κάναν τη κηδεία, αλλά …να, λένε, τον ρίξαν έτσι μέσα, χωρίς φέρετρο! Ήταν 27 Δεκέμβρη του 1926!..

   Δυστυχώς, αυτό έμελλε να είναι το τέλος του Σταύρου Λάμπρου, του Σταυρομάστορα, που λέγανε, με τ’ όνομα! Τόσο ανέλπιστα και τόσο άδικα έφυγε απ’ τη ζωή, μακριά απ’ το χωριό του, μακριά κι απ’ τους ανθρώπους του. Ποιος; Αυτός που είχε κουραστεί να σηκώνει σπίτια, να σχεδιάζει εκκλησίες, να σιγουρεύει γεφύρια -τεχνίτης άριστος! Αυτός που δεν είχε σταματήσει να κάνει χωρατά, να τρέχει στα πανηγύρια, να γλεντάει τις γυναίκες -άνθρωπος γήινος! Αυτός που δεν είχε μετανιώσει να γνωρίζει φίλους, να ταξιδεύει τόπους, να συναναστρέφεται νέους -μυαλό ανοιχτό! Από την Πρέβεζα μέχρι το Αργυρόκαστρο ακόμα τον θυμούνται…

***

   Ο Σταύρος Λάμπρος, του Χρήστου και της Πανάγιως, είχε γεννηθεί στη Γκούρα των Χουλιαροχωρίων στα 1867. Ήταν το δεύτερο από τα έξι παιδιά της οικογένειας και γρήγορα έγινε μάστορας, άριστος πελεκάνος, όπως ήταν κι ο πατέρας του, οι θείοι, ο παππούς του. Να πούμε πως επειδή ο τελευταίος πέθανε νέος -Δίβρο Καραγιάννη τον λέγανε- συνήθιζαν στο χωριό να αποκαλούν τα παιδιά του Χρήστο της Λάμπρως, Μήτρο της Λάμπρως, Αντώνη της Λάμπρως, να τα φωνάζουν δηλαδή με το όνομα της μητέρας τους. Γι’ αυτό και οι Καραγιανναίοι αλλάξανε σε Λαμπραίοι. Ανεξάρτητα όμως από επώνυμο, η οικογένεια φαίνεται πως ανέκαθεν έβγαζε σπουδαίους πετράδες. Αυτοί άλλωστε -υποστηρίζουν στη Γκούρα- φέραν, μαζί με τους Χριστιάδες και τους Κυρκαίους, την τέχνη στα Χουλιαροχώρια. Πιο πριν δούλευαν μόνο καρβουνιάρηδες, κυρατζήδες και …”χουλιαράδες”. Όλους αυτούς λοιπόν, ο Σταύρο Λάμπρος τους ξεπέρασε.

   Στην παρέα του μαστρο-Σταύρου, ή καλύτερα του Σταυρομάστορα όπως έγινε γνωστός, πέρασαν και μαθήτευσαν πολλοί, γενιές και γενιές. Ακόμη κι αυτός ο πολύς Κωσταντινίδης, λένε πως, εκεί πρωτοπελέκησε. Πάντως τη βασική του ομάδα συγκροτούσαν τ’ αδέρφια του Γιάννης, Βασίλης και Κώστας. Αργότερα θα παίρνει μαζί και τα παιδιά του, ιδιαίτερα τον Φίλιππα, όπως και τον Αχιλλέα τον Κωσταγιάννη.

Ο Σταύρος Χρ. Λάμπρος 

                                                     και ο εξάδερφός του Σωτήρης Δημ. Λάμπρος

   Ο Σταυρομάστορας, κάποια στιγμή, θα φύγει από τη Γκούρα, θα εγκατασταθεί μόνιμα στην Κοσμηρά. Σ’ αυτή του την απόφαση μάλλον βάρυνε ο πρόωρος θάνατος των δύο γυναικών του. Το νέο χωριό θα το αγαπήσει, θα το κάνει δεύτερη πατρίδα του, κι από κει πλέον θα επιχειρεί τα επαγγελματικά του ταξίδια. Υπήρχαν αρκετές δουλειές γύρω, κι ο ίδιος γινόταν όλο και πιο περιζήτητος.
   Ταξίδευε κι έχτιζε. Έφτιαχνε τα πάντα, κυρίως όμως εκκλησίες. Τέτοιες έκανε στη Δραγοψά, στην Κοβίλιανη, στην Αρτοπούλα που πάνε για Λάκκα, στο Ζωτικό, στο Πόποβο της Παραμυθιάς, στους Μπαουσιούς, στην ίδια την Κοσμηρά. Δούλεψε όμως αρκετά και μέσα στα Γιάννινα. Σήκωσε εκεί το κτίριο της παλιάς Ζωσιμαίας Σχολής, την Παπαζόγλειο υφαντουργική σχολή και άλλα. Τούρκος αξιωματούχος, εκτιμώντας την τέχνη του, τον είχε ορίσει υπεύθυνο για όλα τα έργα στην πόλη και για τη συντήρησή τους. Ακόμη σ’ αυτόν ανέθεσαν να ανεγείρει όλα τα καρακόλια (μεθοριακούς σταθμούς) από Άρτα μέχρι Μέτσοβο. Πανέξυπνος κι ετοιμόλογος, ευχάριστος και γλεντζές, διεύρυνε συνεχώς τον κύκλο των γνωριμιών του. Διηγείται ο συνονόματος εγγονός του…

Είχε αποκτήσει μεγάλη φιλία, τότε, επί Τουρκίας, με τον Περτέφ, ο οποίος ήταν αγάς, Τούρκος. Αυτός τον σύστησε παραπέρα και του αναθέσανε τα …κουτσέτσια, τις κούλιες δηλαδή που συγκέντρωναν τα ίμορα και τα δέκατα, τη φορολογία, γιατί εδώ είχαμε τα ιμπλιάκια. Του Σταύρου Λάμπρου, επειδή ήτουνε καλός, του είχαν αναθέσει όλα τα κουτσέτσια απ’ την Πρέβεζα μέχρι Αργυρόκαστρο. Γύριζε ο παππούς κι επέβλεπε στ’ άλογο καβάλα. Ήταν καλός στην τέχνη του, ήταν καλός και σαν άνθρωπος…

Για το τελευταίο, τον άνθρωπο Σταυρομάστορα, οι ηλικιωμένοι στα χωριά, ακόμη και σήμερα, έχουν να το λένε… 

- Αγάπαγε πολύ τις γυναίκες. Έκανε τα χωρατά του. Συμφώνησε μια φορά στο Ζωτικό για μια εκκλησία. Τόσες λίρες, είπανε. Τόσες.., συμφώνησε κι ο Σταυρομάστορας, αλλά θα μου δώστε και μια χήρα..! 

- Σταυρομάστορα.., του ’πε κάποτε μια γριά· τη θυμάσαι τη τσούπα μου; Πώς δε τη θυμάμαι, τσης λέει, πέρσυ δε της έφκιανα το σπίτι; Πάει πέθανε· πέθανε από …έλαντο, του λέει η γριά -από έρωτα ήθελε να πει. Α, δε γλύτωνε τσης λέει κι ο Σταυρομάστορας, αν ήταν από συκιά μπορεί, από έλαντο αποκλείεται… 

- Ήταν και γλεντζές. Πήγαινε στα πανηγύρια, έπινε. Εκεί έβγαλε και τη φωτογραφία. Πήγαιναν τότε, αυτοί οι φωτογράφοι με τρίποδα και βγάζανε. Έτσι περνούσε, μέχρι που ’πεσε σε δυσμένεια και θύμωσε…

Συνέβη κι αυτό. Τους άξιους τους ζήλευαν ανέκαθεν. Ήταν τότε που είχαν κληθεί στην Ήπειρο Γερμανοί τεχνικοί για να κάνουν οχυρά και άλλα τέτοιου είδους έργα. Δικοί μας λοιπόν, που είχαν προηγούμενα, χτίσανε ξερολιθιά, χωρίς λάσπη και τα ρίξαν του Σταυρομάστορα. Θύμωσαν οι Γερμανοί, θύμωσε κι αυτός, τα βρόντηξε όλα, έφτιαξε δικό του συνεργείο με μαστόρους αποκλειστικά Σκλουπιώτες, απ’ το Αμπελοχώρι, κι έφυγε για κάτω, Λαμία. Εκεί δούλεψε αρκετό καιρό. Στρώναν τη σιδηροδρομική γραμμή, χτίζαν και τις μεγάλες γέφυρες. Στις τελευταίες, ο Σταυρομάστορας κυριολεκτικά διέπρεψε. Τελειοποιήθηκε σε μια τέχνη που πάντα φόβιζε -άλλο αν δεν το ομολογούσαν- τους παλιούς μαστόρους. Όταν θα ξαναγύριζε στα μέρη του, θα συνέχιζε ανώτερος σε όλα του… 

***

Σκληρή ζωή, πικρή ζωή, κι η …φτώχια, φτώχια! Φαίνεται πως απ’ αυτόν τον κανόνα κανένας μάστορας δεν μπόρεσε τότε να ξεφύγει. Τραβηγμένη αλλά χαρακτηριστική η περίπτωση, αν θέλετε η κατάληξη, των Λαμπραίων. Ο Βασίλης πέθανε στο Δεμάτι πάνω στη δουλειά. Άλλοι είπαν από κακό …σφάχτη, άλλοι από πτώση απ’ τη σκαλωσιά. Ο άλλος αδερφός, ο Νίκος, που ζούσε στο Αμπελοχώρι, έφτασε στη μεγάλη πείνα του ΄17 να μην έχει μια μπουκιά να βάλει στο στόμα του. Κάπου, λένε, βρήκε λίγο φαγητό, έφαγε λαίμαργα κι έσβησε. Ο τρίτος, ο Κώστας, πέθανε βέβαια μεγάλος, στα 1934, μα στα στερνά του βρέθηκε ανήμπορος με τα δυο του πόδια από τις κακουχίες πιασμένα. Είδαμε και το ιδιαίτερα τραγικό τέλος του ίδιου του Σταυρομάστορα…

Ήταν 27 Δεκέμβρη του 1926. Τότε τον θάψανε στη Κοσμηρά. Όμως στο χωριό του, στη Γκούρα, το μάθανε αργότερα, αργήσανε να το μάθουνε, χιόνια, χαμός, κάποιος κάποτε πήγε τα χαμπέρια. Σηκώθηκε τότε η νεολαία -τον αγαπούσανε πολύ με τα γλέντια, τα αστεία του- όλοι οι άντρες σηκωθήκανε, πάνε κάτω, τον ξεθάφτουν, έρχουντε στους Χουλιαράδες και τον κήδεψαν πάλι!..