ΤΑ ΓΕΦΥΡΙΑ
ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ
ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ!
Ο
|
Σπύρος Μαντάς, ο ονειροπόλος Πελοποννήσιος
οδοιπόρος,
που μια ζωή μάς ταξιδεύει στην
αρχιτεκτονική παράδοση
των πέτρινων γεφυριών της Ηπείρου,
ανοίγει την καρδιά του
στις «ΔΙΑκρίσεις» και με ειλικρίνεια
καταθέτει την αγωνία του για
το παρόν και το μέλλον της μοναδικής
πολιτιστικής κληρονομιάς
της Ηπείρου που είναι τα πέτρινα
γεφύρια της, τα οποία ο ίδιος
χαρακτηρίζει το καθένα από αυτά «μοναδικά»
!
• Κύριε Μαντά, θυμάμαι την πρώτη επίσκεψή σας στην Άρτα,
πολύ παλιά, τότε που το γεφύρι μας αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα.
Από τότε συνεχίζετε την έρευνα για τα γεφύρια της Ηπείρου.
Πού έχετε φτάσει;
- Κι εγώ το θυμάμαι, κύριε
Γκέτση. Ήταν το 1983, τότε που μαζί με τον φίλο Βασίλη Γκανιάτσα προσπαθούσατε
να ευαισθητοποιήσετε τους αρμόδιους φορείς για τη σωτηρία του. Το πετύχατε και
μπράβο σας, μα ακόμη το γεφύρι συνεχίζει να αντιμετωπίζει προβλήματα, άλλης
φύσης πια. Εγώ τότε ξεκινούσα τη έρευνά μου, που βέβαια ήταν αδύνατο να
προβλέψω πόσο καιρό θα διαρκούσε. Πέρασαν 38 ολόκληρα χρόνια και έχει πια
προκύψει ένα πολύ πλούσιο υλικό που συγκροτεί το Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων
(ΑΓΗ), χρήσιμο εργαλείο για περαιτέρω έρευνα, αφού αυτή δεν τελειώνει ποτέ.
• Τι περιλαμβάνει το αρχείο και ποιο χώρο συγκεκριμένα
αφορά;
- Περιόρισα την έρευνα συνειδητά
μόνο στην περιοχή της Πίνδου, γιατί ήθελα να εμβαθύνω. Ξέρετε, έχει τόση
γοητεία το αντικείμενο, που υπάρχει κίνδυνος να σε παρασύρει, να σε μετατρέψει
σε απλό συλλέκτη φωτογραφιών και τίποτα παραπάνω -αρκετοί έχουν πέσει στην
παγίδα. Μπόρεσα έτσι, οριοθετώντας αυστηρά τον χώρο, να προσεγγίσω το μνημείο
από πολλές απόψεις. Γιατί αυτό ακριβώς συνιστά και το σπουδαιότερο
χαρακτηριστικό του, ότι επιδέχεται πολλών ειδών προσεγγίσεις. Όταν λέω ασχολούμαι
μόνο με τα γεφύρια της Πίνδου, εννοώ τη συγκεκριμένη οροσειρά και τις όμορες περιοχές
της. Με δυο λόγια λοιπόν, σας λέω πως καταγράφω πέτρινα τοξωτά γεφύρια της ΒΔ
Ελλάδας και της Ν. Αλβανίας. Είναι ο χώρος που διέθετε και εξακολουθεί να
διαθέτει τα περισσότερα και ωραιότερα γεφύρια. Υπάρχουν βέβαια λόγοι που
συμβαίνει αυτό. Το αρχείο περιλαμβάνει φωτογραφίες, αποτυπώσεις σε σχέδια,
βιντεοσκοπήσεις, και το κυριότερο, πολλά, διαφόρων ειδών στοιχεία, που τελικά συνθέτουν
για το κάθε γεφύρι την ιδιαίτερη ταυτότητά του. Τα γεφύρια μοιάζουν μεταξύ τους
μόνο για τους μη μυημένους. Στην πραγματικότητα το κάθε ένα είναι μοναδικό.
• Πόσα γεφύρια έχετε συνολικά καταγράψει έως τώρα;
Υπάρχουν σοβαρές απώλειες;
- Έχω καταγράψει για την ακρίβεια,
μέσα στον χώρο που σας ανέφερα, 1451 πετρογέφυρα. Από αυτά, δυστυχώς, τα 747
δεν υπάρχουν πια. Δηλαδή τα μισά έχουν φύγει ανεπιστρεπτί. Μα είναι η μοίρα
τους, δεν τρέφω αυταπάτες, κάποια στιγμή θα εκλείψουν όλα. Θα μου μείνει προσωπικά
η ευχαρίστηση πως τα κατέγραψα, τα μελέτησα σχεδόν όλα. Ξέρετε, είναι κι αυτό
ένα είδος αιωνιότητας, εννοώ η σχολαστική μελέτη τους τα καθιστά αθάνατα. Όπως
και να το κάνουμε, συνιστούν μια ψηφίδα ιστορίας του τόπου μας, οικονομικής σε
πρώτη φάση, αλλά όχι μόνο,. Στην Ελλάδα είμαστε καθυστερημένοι, με την έννοια
πως αργούμε να συνειδητοποιήσουμε την αξία κάποιων πραγμάτων και όταν επιτέλους
λαχανιασμένοι το κατορθώνουμε, είναι ήδη αργά.
• Η πολιτεία τι κάνει για αυτό το πρόβλημα; Όπως
το περιγράφετε πλησιάζει το τέλος.
- Ας είμαστε ρεαλιστές. Αυτή
είναι η μοίρα των πραγμάτων: γέννηση, ζωή, θάνατος. Αυτό συμβαίνει και με τα
πέτρινα γεφύρια. Όντας μη λειτουργικά πλέον, η τύχη τους καθίσταται
προδιαγραμμένη. Δεν μπορεί να τα σώσει ούτε η ομορφιά τους, η έλξη που εξασκούν
σχεδόν σε όλους. Γιατί, πράγματι, είναι από τα ωραιότερα μνημεία που εξακολουθούμε να διαθέτουμε, έστω και συνεχώς με
προοδευτικό ρυθμό λιγότερα. Όσο για την πολιτεία, ένα μόνο θα πω. Καθίσταται
ανίκανη έστω να αξιολογήσει μερικά, ας πούμε καμιά δεκαριά και να τα διατηρήσει
αθάνατα. Αυτό το μπορεί, αλλά είναι πελαγωμένη ανάμεσα στη γραφειοκρατία και
την άγνοια. Κακά τα ψέματα, για να ασχοληθείς με κάτι σοβαρά, πρέπει πρώτα να
το αγαπήσεις, και για να το αγαπήσεις πρέπει οπωσδήποτε να το γνωρίσεις. Το τελευταίο
όμως θέλει πάθος και μεράκι, σπάνιες για την εποχή μας αρετές. Μόνο βιαζόμαστε,
και, ειλικρινά, δεν ξέρω, να προλάβουμε τι;
• Αλήθεια, αφού το θέτετε έτσι, το
γεφύρι της Πλάκας,
που φαίνεται να τελειώνει η ανακατασκευή του,
άξιζε να είναι ανάμεσα σε αυτά, τα δέκα όπως λέτε,
που έπρεπε να σωθούν;
-
Με ωθείτε πάλι να γκρινιάξω. Αλλά δεν θα το κάνω. Ό,τι είχα να πω, το
είπα όταν έπρεπε. Πάντως το περιγράψατε σωστά, για ανακατασκευή πρόκειται και
όχι για αναστήλωση. Μόνο ένα θα πω επί του ζητήματος. Ο καθένας έχει ό,τι του
αξίζει. Και βέβαια, για πολλούς λόγους, το γεφύρι της Πλάκας άξιζε να είναι
μεταξύ των δέκα που έπρεπε οπωσδήποτε να σωθούν, για να ενισχύουν, ως μνημεία
που είναι, τη μνήμη μας. Για την πολιτεία, σας είπα. Δεν φαίνεται πως μπορεί, ούτε
πως θέλει, να το κάνει. Τώρα μάλιστα, με την κρίση, έχει και άλλοθι. Θα
μπορούσε, ας πούμε, να προωθήσει για αναγνώριση και προστασία στην Ουνέσκο τα
γεφύρια του Ζαγορίου, τα οποία, πολλά και άξια θαυμασμού, μπορεί να εκληφθούν
ως κοιτίδα όλων, ως μήτρα του ρυθμού. Αυτό δεν έχει κόστος. Αλλά, ξέρετε, είμαι
από αυτούς που δεν τα περιμένουν όλα από την πολιτεία, αν και για το
συγκεκριμένο που συζητάμε δεν υπάρχει εναλλακτική λύση.
• Φοβάμαι πως έτσι όπως εκθέτετε τα πράγματα, μόνο
απαισιοδοξία προκύπτει. Αλήθεια, δεν μπορώ να μη σας το
ρωτήσω, όλα αυτά τα χρόνια δεχτήκατε κάποιου είδους
βοήθεια; Νομίζω, φανερό, πως η όλη εργασία ξεπερνά
τις δυνατότητες ενός ανθρώπου.
- Κατά αρχήν ουδέποτε υπήρξα, επί
της ουσίας, απαισιόδοξος. Το ότι καταπιάστηκα με γεφύρια, και όχι με χιλιάδες
άλλα, αποδοτικά μάλιστα, άλλο φανερώνει. Όμως, για κάποια πράγματα, για την
αλήθεια ας πούμε, δεν υπάρχουν αποχρώσεις· είναι ή μαύρα, ή άσπρα, δεν τίθεται
ζήτημα υποκειμενικής ανάγνωσης. Τα γεφύρια λοιπόν πεθαίνουν. Και, όσο κι αν ακούγεται
εγωιστικό, περισσότερο από όλους πονάω εγώ. Όσο για τη βοήθεια, που είπατε, άχαρο
να επαιτείς, άχαρο και να απαιτείς από κάποιον που είναι αλλού. Ε, από ένα
σημείο και πέρα, ούτε τα γεφύρια είναι το πάν, ούτε εγώ το κέντρο τους για να
υποχρεούνται να δώσουν ή εγώ να ζητήσω. Πάντως για να μη θεωρηθεί πως υπεκφεύγω
από την ερώτησή σας, όχι, δεν πήρα δραχμή -συγνώμη τα μπέρδεψα-, δεν πήρα ευρώ.
Μου αρκεί που δεν μου έθεσαν εμπόδια σε αυτό που έκανα -μη το θεωρείτε
αυτονόητο. Και για το άλλο, τις ανθρώπινες δυνατότητες που θίξατε, έχω να πω
πως αυτές δεν είναι μετρήσιμες όταν εμπλέκεται και το μεράκι -ισχύει και
αντίστροφα.
• Έχετε δημοσιεύσει αρκετά βιβλία
για τα πετρογέφυρα
και όχι μόνο. Πρόσφατα
προβλήθηκε, είδαμε, και σειρά
ντοκιμαντέρ για το θέμα. Υπάρχει κάτι άλλο στον ορίζοντα;
Σχεδιάζετε ίσως κάποιο νέο βιβλίο;
- Μου δίνετε την ευκαιρία να πω
πως μόνο ένα 10 % της δουλειάς μου έχει δημοσιοποιηθεί. Αλλά είμαι στην
ευχάριστη θέση να ανακοινώσω πως γρήγορα θα τυπωθεί σειρά τόμων που θα
περιλαμβάνει όλο τον κόπο μου -στην ουσία χαρά μου. Πρόκειται για μια τριλογία:
μαστόροι - πετρογέφυρα - του γιοφυριού της Άρτας. Από καθαρά ανθρώπινη πλευρά,
αυτό, δεν θα έλεγα πως με δικαιώνει, αλλά πως ηθικά με ευχαριστεί. Και βέβαια
δεν θα πρέπει να παραλείψω να ευχαριστήσω τον φορέα που ανέλαβε την έκδοση.
Κάποτε υπάρχουν και τέτοιοι, δηλαδή που δεν αποσκοπούν αποκλειστικά στο κέρδος.
Ωστόσο, προς το παρόν δεν θέλω να αποκαλύψω το όνομά του.
• Αναφέρατε το γεφύρι της Άρτας και
με αυτό θέλω
να τελειώσουμε. Μας αφορά άμεσα αφού πρόκειται
για μνημείο δικό μας, της πόλης μας. Πώς το βλέπετε
και από στατικής άποψης και από πλευράς μεταχείρισης
εκ μέρους των τοπικών φορέων;
- Για το γεφύρι της Άρτας,
δυστυχώς, διαμορφώθηκαν τέτοια δεδομένα -εννοώ τα φράγματα στο Πουρνάρι- που
πάντα θα βρίσκεται σε κίνδυνο. Κρίμα, γιατί είναι ένα παγκόσμιο μνημείο, δεν
ανήκει μόνο στην Άρτα. Αλλά να μείνουμε στην τελευταία. Πόσοι άραγε εδώ έχουν
συνειδητοποιήσει το αξιακό μέγεθός του; Φοβάμαι ελάχιστοι. Ίσως φταίει που
έχουν την πολυτέλεια να το βλέπουν καθημερινά, κάτι που τελικά οδηγεί στη
συνήθεια και ως τέτοια γεννάει αδιαφορία. Παρακολουθώ τις συχνές καταγγελίες
και εκκλήσεις σας, επειδή έχει καταστεί περιθωριακός, για μην πω επικίνδυνος, ο
χώρος του για ντόπιους και επισκέπτες. Ακούει κανείς; Δεν νομίζω. Το ότι
χρησιμοποιείται μια φορά τον χρόνο, για τη ρήψη του Σταυρού τα Θεοφάνεια, δεν
συνιστά προς αυτό απόδοση τιμής. Μάλλον για προκλητική αντίφαση πρόκειται. Θυμάστε
την προ πολλών ετών πρότασή μου, που υποστηρίξατε κι εσείς, να λειτουργήσει το
διπλανό κτίριο ως μουσείο σχετικό με τη γέφυρα; Τα ώτα έμειναν πεισματικά
κλειστά. Λοιπόν, ένα έχω να πω, κι ας κλείσουμε με αυτό. Μάλλον δεν το λέω εγώ,
το δανείζομαι από ποίημα της Ασπασίας Κοκκίνου, ευχόμενος να παραμείνει μόνο
λεκτικό παιγνίδι…
Αν η αδιαφορία των
χρηστών
σωριάσει κάποια μέρα
το γεφύρι
γνωρίζω τι θα ειπωθεί:
Πως δεν έκανε σωστά τη
δουλειά της
η γυναίκα του
Πρωτομάστορα.
* * *
Αναζητώντας πετρογέφυρα
ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΜΑΥΡΗΣ ;;;
Στο λαογραφικό μουσείο της Άρτας, δίπλα στον Άραχθο,
εκτίθεται μεταξύ των άλλων και η παρακάτω φωτογραφία, χωρίς ωστόσο να
γνωρίζουμε τον “δωρητή” της, αλλά και ποιο ακριβώς γεφύρι απεικονίζει. Ταυτοποίηση
αναζητούμε εδώ, ελπίζοντας σε βοήθεια φίλων. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που
οδηγούν, αρκετά πειστικά, προς μία κατεύθυνση, που όμως χρειάζεται επιβεβαίωση…
Η φωτογραφία πρέπει να ελήφθη από την αγγλική εταιρεία ΒΟΟΤ, που προπολεμικά, αλλά και κάμποσο χρόνο μεταπολεμικά, έκανε ευρείες αποξηράνσεις στην περιοχή (Φανάρι Παραμυθιάς, Φιλιππιάδα Πρέβεζας κ.λπ.). Το λέμε αυτό –και το πιστεύουμε– γιατί πριν τη δράση της συνήθιζε να φωτογραφίζει τα μέρη και τα διάφορα κτίσματα, με κάποιον εργάτη της να κρατάει τη λεγόμενη “σταδία”, την ασπροκόκκινη δηλαδή δοκό με την οποία μετρούσαν το ύψος.
Αρκετά λοιπόν γεφύρια, που στη συνέχεια καταστράφηκαν, απεικονίζονται έτσι και ευτυχώς έχουν ταυτοποιηθεί. Εκτός από ένα…
Πρόκειται για το γεφύρι της Μαυρής, στην ομώνυμη λίμνη που αποξηράνθηκε, κοντά στη Ρωμιά (χωριό της Πρέβεζας, προς τη Φιλιππιάδα, στο κάτω μέρος της λεγόμενης Λάκκας Λελόβου /Θεσπρωτικού). Το γεφύρι αυτό είχε κατασκευαστεί στο διάστημα 1856-1882 με ενέργειες του μοναχού Λεόντιου, ηγούμενου της διπλανής μονής Καστρίου. Καταστράφηκε δε κατά τη διάρκεια εγγειοβελτιωτικών έργων τη δεκαετία του 1950.
Η χρονική απόσταση από τότε δεν είναι μεγάλη, κι έτσι ευελπιστούμε η υπόνοιά μας να επαληθευτεί από τους κατοίκους της γύρω περιοχής.
Σπύρος Μαντάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου