Το γεφύρι του Αζίζαγα

 

Το γεφύρι του Αζίζαγα

  

Β

ρίσκεται κάτω από το χωριό Ζάλοβο (Τρίκωμο), γεφυρώνοντας τον Βενέτικο σε μια δύσκολη για τέτοιο έργο θέση -βραχώδης, καλή η αριστερή όχθη· πεδινή, ακατάλληλη για θεμελίωση, η αριστερή. Εξυπηρέτησε για χρόνια το ντερβένι Ιωάννινων - Γρεβενών (Γιαννόστρατα ή καραβανόστρατα[1]), αντικαθιστώντας ένα άλλο γεφύρι -πιο κατάντη- γκρεμισμένο από καιρό.[2] 

Το γεφύρι του …Ζίζαχα -έτσι το ονοματίζουν οι γύρω χωρικοί- είναι τρίτοξο, με μία μεγάλη καμάρα για τη βαθιά κοίτη του ποταμού και δύο μικρότερες, εκατέρωθεν, βοηθητικές. Η μεγάλη ανοίγει 30.00 μ. και σηκώνεται απ’ το νερό έως 12.50 μ. Πρόκειται δηλαδή για το μεγαλύτερο σήμερα τόξο της Μακεδονίας και ένα από τα μεγαλύτερα του Ελλαδικού χώρου. Η δεξιά βοηθητική καμάρα έχει άνοιγμα 8.00 μ. και ύψος 5.40, ενώ η αριστερή, αντίστοιχα, 4.90 και 4.70. Για τις δύσκολες ώρες υπάρχουν σφηνοειδείς πρόβολοι να παραστέκουν στα δύο μεσόβαθρα, τα οποία, επιπλέον, βοηθούν ισάριθμες ανακουφιστικές θυρίδες -των τελευταίων οι διαστάσεις, βάση/ύψος, καταγράφονται 1.90/3.60 μ. (αριστερή), 2.30/3.80 μ. (δεξιά). Ο διάδρομος διάβασης, μήκους 77.00 μ., κορυφώνει το ανέβασμά του σε ύψος 14.40 μ., πάνω από το κεντρικό τόξο -αρκετά μεγάλες οι κλίσεις του. Το πλάτος φτάνει στα 3.00 μ., με ωφέλιμο όμως 2.20, αφού δεξιά κι αριστερά στέκουν χτισμένα παραπέτα.[3] Υπήρχε καμπανάκι κινδύνου κρεμασμένο στο εσωρράχιο του μεγάλου τόξου. 

Το γεφύρι κατά τον Λαμπρίδη «…έκτισεν Αζίζ αγάς τις»,[4] κατά τα φαινόμενα εύπορος αξιωματούχος της περιοχής. Αυτό συνέβη το 1727, σύμφωνα με κτητορική πλάκα εντοιχισμένη στην ανατολική του όψη, που όμως δεν σώζεται πια. Αλλά έχουν ενδιαφέρον οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε το έργο, συνθήκες που διασώζει σχετική παράδοση. Κατέγραψε ο Γ. Τσότσος: «Ο Αζίζ Αγάς ανέθεσε την κατασκευή σε φημισμένο πρωτομάστορα, αλλά εξ αιτίας του μεγάλου μήκους και ύψους του, το γεφύρι παρουσίαζε δυσκολίες. Δυο φορές έπεσε η μεσαία καμάρα αμέσως μετά την αφαίρεση των καλουπιών. Όταν οι σκαλωσιές και τα καλούπια στήθηκαν για τρίτη φορά, ο Αζίζ Αγάς απείλησε τον πρωτομάστορα πως αν το γεφύρι πέσει για τρίτη φορά “θα του πάρει το κεφάλι”. Την ώρα που αφαιρούνταν και τα τελευταία καλούπια, ο πρωτομάστορας έντρομος κατέφυγε στη “ράχη Σκύφτη” λίγο νότια του γεφυριού, κατά το Κηπουριό για να αποφύγει τις κυρώσεις αν το γεφύρι ξανάπεφτε. Το γεφύρι όμως, τη φορά αυτή στάθηκε όρθιο. Ο αγάς κάλεσε κοντά του με έναν ζαπτιέ (χωροφύλακα) τον πρωτομάστορα, τον συνεχάρη και τον πλήρωσε...».[5]

Το γεφύρι το συνάντησε και το πέρασε, αρχές 19^ου αιώνα, ο Pouqueville, που έγραψε: «…περάσαμε στην απέναντι όχθη του ποταμού πάνω από ένα πέτρινο γεφύρι με τρία τόξα, που βρίσκεται λίγο πιο κάτω από το Κοσμάτι, ένα χωριό κοντά στο οποίο ο Μηλιάς ενώνεται με το Ρεδία ή Βενέτικο», υποσημειώνοντας πως «…από τα στενά αυτά και από τη γέφυρα του Κοσματίου διέρχεται ο δρόμος που οι Τάταροι και τα καραβάνια ακολουθούν για να μεταβούν από τα Γρεβενά στο Μοναστήρι».[6]

Το γεφύρι του Αζίζαγα έπεσε σε αφάνεια από τα μέσα του 19^ου αιώνα, όταν κατασκευάστηκε, λίγο παρακάτω, το γεφύρι του Σπανού.[7]

---------------------------------------------------

Γεωγραφικά στοιχεία γεφυριού: Ν 39 ̊  58΄ 49.31΄΄  Ε 21 ̊  20΄ 27.60΄΄  Υψ. 557 μ.

Νο καταγραφής / αρχειοθέτησης: 186 (10.4.1993)

-----------------------------------------------------

Μαγνητοσκόπηση: Σπύρος Μαντάς / 27.12.2005 & 11.8.2006
Παραγωγή: Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων

---

[1] Κατά τον Βασίλη Βαβίτσα: «…χρησιμοποιούνταν πολύ την εποχή της τουρκοκρατίας και ειδικότερα από ένα Τούρκο ονομαζόμενο Χαμήνη, ο οποίος είχε καραβάνι με 60 μουλάρια και 6 ή 7 υπαλλήλους Τούρκους. Ξεκινούσε από τη Θεσσαλονίκη, Βέροια, Γρεβενά, περνούσε τη γέφυρα Αζίζ αγά, την καραβανόστρατα (δρόμος φτιαγμένος από πέτρα ειδικά για μουλάρια), την Αγία Παρασκευή που βρίσκεται στο παλιό χωριό Ελευθεροχώρι, το χωριό Κρανιά, και από εκεί έφτανε στα Γιάννενα, όπου πουλούσε το εμπόρευμα και ξαναγύριζε πάλι με εμπόρευμα φορτωμένο… » (επιστολή του 6.5.1994).

[2] Πρόκειται για ένα παμπάλαιο γεφύρι κατασκευασμένο από το Σουλτάνο Βαγιαζήτ Α. (βλέπε παρακάτω). Σύμφωνα με τον Pouqueville (Ταξίδι στη Δυτική Μακεδονία, Αφοί Κυριακίδη, Θεσ/κη 1997, σελ. 24), το γκρεμισμένο γεφύρι -μεγάλο πεντάτοξο- ήταν έργο του πορθητή της Ηπείρου Σουλτάνου Βαγιαζήτ του Α΄, του επονομαζόμενου και Γιλντιρίμ (Κεραυνός).

[3] Σε σημειώσεις -ανέκδοτη εργασία- του Βασίλη Βαβίτσα (επιστολή του 6.5.1994) διαβάζουμε: «το γεφύρι από πλάγια δεν είχε προστατευτικό κάγκελο (κοθόρι) όπως σήμερα, είχε απλώς ένα κοθόρι ύψους όσο ένα τούβλο με σημερινές διαστάσεις». Πολύ ενδιαφέροντα και τα όσα παραθέτει παρακάτω: «η γέφυρα από τη μια μεριά, την αριστερή κοιτάζοντας προς ανατολάς, έχει τη βάση της στημένη σε βράχους, η δε δεξιά έχει τη βάση της σε χοντρά ξύλα, τα οποία φαίνονταν πριν αρκετά χρόνια, αφού όπως μας αφηγείται ο παππούς πλέον Στάλιος Θεόδωρος, ετών 77, σε ηλικία παιδιού τα είχε δει».

[4] Ιωάννου Λαμπρίδου, Περί των εν Ηπείρω Αγαθοεργημάτων, Μέρος Δεύτερον, Εν Αθήναις 1880, σελ. 153.

[5] Διηγήθηκε ο υπέργηρος (91 ετών το 1989) και πρώην πρόεδρος του Τρίκωμου Νικ. Καράντζιος στον Γιώργο Τσότσο (Μακεδονικά Γεφύρια, Τοπογραφία, Αρχιτεκτονική, Ιστορία, Λαογραφία, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 38).

[6] Fr. Pouqueville, Voyage de la Grèce, Paris 1826. Μετάφρ.: Νίκη Μολφέτα, Ταξίδι στην Ελλάδα - Μακεδονία, Θεσσαλία, Έκδ. Αφ. Τολίδη, Αθήνα 1995, σελ. 26, 32.

[7] Βλέπε αρκετά σε, Θεόδωρος Χαμάκος, Το γεφύρι του Αζίζαγα στο Τρίκωμο Γρεβενών, στο «Περί Πετρογέφυρων - Γεφυριών Ιστορίες», Πρακτικά Β΄ Επιστημονικής Συνάντησης ΚΕΜΕΠΕΓ (= Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών), Αθήνα 2005, σελ. 85-91.