Βιβλίο: Το γεφύρι του Κόπανου

Με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, εκδόθηκαν τα πρακτικά της επιστημονικής ημερίδας, που είχε διοργανώσει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβά στις 7 Νοεμβρίου 2015 στο Πνευματικό Κέντρο του Δ. Σπάρτης, με θέμα «Το Γεφύρι του Κόπανου: αναδεικνύοντας το σπουδαιότερο μνημείο του Ευρώτα».

Περιλαμβάνει τις εισηγήσεις/άρθρα των κ.κ. Γ.Α. Πίκουλα, Παρασκευά Ματάλα, Μεταξίας Παπαποστόλου, Θοδωρή Χαμάκου, Μαρίας Μπαλοδήμου και Νίκου Ι. Καρμοίρη, καθώς επίσης και εισαγωγικά σημειώματα των κ.κ. Σπύρου Μαντά, Νίκης Γ. Κουλογεωργίου και μαστρ Αργύρη Πετρονώτη.

Το βιβλίο θα παρουσιαστεί: 

- στη Σπάρτη

Δευτέρα 30 Οκτωβρίου 2017 – 19:00

Αίθουσα Σαϊνοπουλείου Πολιτιστικού Κέντρου

(πεζόδρομος Κλεομβρότου 16, α όροφος)

- στον Πειραιά

Δευτέρα 20 Νοεμβρίου 2017 – 19:00

Ιστορική Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη

(2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου)

Από τα Προλογικά του βιβλίου…

Χαιρετισμός Σπύρου Μαντά

Ε

ίναι αλήθεια πως η αναγνώριση της αρχιτεκτονικής και γενικότερα της καλλιτεχνικής αξίας των πέτρινων γεφυριών άργησε να έρθει στα μέρη μας -αναφέρομαι στη Βαλκανική που είναι γεμάτη με τέτοια κτίσματα. Μόλις μετά τον πόλεμο κάποιες δειλές αναφορές κάνουν νύξη και γι’ αυτές τις κατασκευές, κι αυτό παρεμπιπτόντως -δηλαδή ανιχνεύονται μέσα σε εργασίες που αφορούν άλλα αντικείμενα.

Από τη δεκαετία του 1960 όμως, σιγά-σιγά, τα πράγματα αλλάζουν, το ενδιαφέρον των ερευνητών στρέφεται και στα γεφύρια. Κάποιοι μάλιστα ειδικεύονται αποκλειστικά στη μελέτη τους, συμβάλλοντας στην ευαισθητοποίηση κατ’ αρχάς των κρατικών υπηρεσιών οι οποίες κινούνται για την προστασία τους, και στη συνέχεια του ίδιου του απλού πολίτη.

Ο Milan Gojkovic στα μέρη της πάλαι ποτέ ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, ο Ivan Balkanski στη Βουλγαρία και κυρίως στις βόρειες περιοχές της Ροδόπης, ο φίλος Αλβανός Valter Shtylla στη γειτονική χώρα, υπήρξαν πρωτοπόροι στη μελέτη των πετρογέφυρων στις πατρίδες τους, ανοίγοντας φυσικά δρόμους. Ξεχωριστή η περίπτωση της Τουρκίας, που -να το ομολογήσουμε- εκπλήσσει. Έχουν κυκλοφορήσει στη χώρα αυτή, από νωρίς, πολλά βιβλία πολλών ερευνητών∙ ίσως γιατί πάρα πολλά και περίτεχνα είναι τα γεφύρια εκεί. Μη μας διαφεύγει άλλωστε πως υπό οθωμανική κατοχή δημιουργήθηκαν στα μέρη που προαναφέραμε τα περισσότερα, διασωζόμενα έως και σήμερα, πέτρινα γεφύρια.

 

Να εστιάσουμε αποκλειστικά στην Ελλάδα. Πρώτη διαπίστωση; Αργήσαμε πολύ. Στην πατρίδα μας, δυστυχώς, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 -τότε πρωτοκυκλοφόρησαν σχετικά βιβλία-, επικράτησε απόλυτη σιωπή, με καταστρεπτικά αποτελέσματα για τα ίδια τα γεφύρια. Αλλά ήταν αναπόφευκτο. Αυτοί που μπορούσαν και ήταν υποχρεωμένοι να τα μελετήσουν -εννοώ ειδικούς επιστήμονες, βασικά απόφοιτους του Εθνικού κατά τα άλλα Πολυτεχνείου- τα αντιμετώπισαν συγκαταβατικά, ή, το χειρότερο, δεν πήραν είδηση για την ύπαρξή τους.

Σήμερα τα πράγματα φαίνεται πως βρίσκονται σε καλό δρόμο. Έχουν εκδοθεί τουλάχιστον 50 (!) βιβλία με αποκλειστικό τους περιεχόμενο τα γεφύρια, ενώ και επιμέρους εργασίες, ενταγμένες σε γενικότερες, αρχιτεκτονικής βασικά κατεύθυνσης, βρίσκονται στη διάθεση των ειδικών επιστημόνων και του κοινού που συνεχώς -αποδεδειγμένο και παρήγορο αυτό- πληθαίνει.

Ωστόσο, πρέπει να θίξουμε και κάποια δεδομένα, κάποια λάθη μας κυρίως, ευελπιστώντας όχι μόνο στη συνέχιση της συγκεκριμένης ερευνητικής πορείας αλλά στη βαθμιαία βελτίωση και την επιτάχυνσή της -έχει ήδη χαθεί πολύτιμος χρόνος.

Δυστυχώς η σημερινή οικονομική κατάσταση, που τόσο επώδυνα βιώνουμε, δεν βοηθά· καθιστά άθλο την έκδοση τέτοιων βιβλίων, φρενάρει τις καλές προθέσεις που καθημερινά εκδηλώνονται.

Όμως, αν στην παραπάνω διαπίστωση λίγα μπορούμε να αντιτάξουμε, ως άτομα και επιμέρους φορείς που μας ενδιαφέρει το συγκεκριμένο αντικείμενο μπορούμε να αποφύγουμε λάθη που διαπράττονται κυρίως εξ αιτίας έλλειψης συντονισμού στη διαμόρφωση των στόχων. Δεν θα πρέπει, για παράδειγμα, να επιζητείται καταγραφή όλων των γεφυριών της χώρας -δεν αναφέρομαι μόνο σε άτομα, αλλά και σε κρατικούς φορείς. Όλες οι τέτοιες απόπειρες κατέληξαν σε επιφανειακά, άρα σε πληκτικά λευκώματα, μάλιστα με λανθασμένες κατά κανόνα -αναμενόμενο- λεζάντες. Αυτό, όχι μόνο δεν βοηθάει, απεναντίας αποστρέφει το ενδιαφέρον.

Να καταθέσουμε και κάτι ακόμη, που ίσως ακούγεται ως “πολυτέλεια” αλλά στην πραγματικότητα συμβάλλει τα μέγιστα στη σοβαρή έρευνα. Στο σημείο που έχει φτάσει η τελευταία, σήμερα πρέπει να μελετώνται και γεφύρια που έχουν πια χαθεί, καταστραφεί. Όχι απλά για συναισθηματικούς λόγους ή ανέξοδα συνθήματα κάποιας προβληματικής αναστήλωσης, αλλά γιατί η ίδια η έρευνα επωφελείται, διευρύνονται οι γνώσεις της. Ας αναλογιστούμε πόσα κρυμμένα μυστικά βγήκαν στην επιφάνεια από τη μελέτη τού τόσο άδικα κατά τα άλλα χαμένου γεφυριού της Πλάκας.

Με όλα τα παραπάνω συνειδητοποιημένα, η πρόθεση, ο έξυπνος τρόπος στόχευσης και τελικά η βαθμιαία υλοποίηση της ανάδειξης του γεφυριού του Κόπανου που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβά αποδεικνύονται πέρα για πέρα πετυχημένα. Δίπλα στο χωριό και όχι μακριά από τη Σπάρτη, στον έντονα δασωμένο στο σημείο Ευρώτα, το περίφημο γεφύρι -ερείπια που αντιστέκονται ακόμη- δεν θα είχε άλλη τύχη, παρά να ξεχαστεί από όλους. Το εγχείρημα του Συλλόγου, χωρίς δόση υπερβολής, θα το αποκαλούσαμε άθλο και βέβαια παράδειγμα προς μίμηση από ανάλογους φορείς αλλά και μεγαλύτερους σε δυνατότητες και θεσμική θέση. Η διασκέδαση είναι εύκολη, έρχεται και παρέρχεται, η ψυχαγωγία όμως με την πραγματική έννοια του όρου, όσο δύσκολα επιτυγχάνεται, τόσο ανεκτίμητο αγαθό συνιστά.

Ιεραρχώντας λοιπόν έξυπνα όπως προείπαμε, αρχικά, στις 4 Οκτωβρίου 2015, καθαρίστηκε ο χώρος και τα απομεινάρια του γεφυριού -αρκετά ώστε να συνιστούν μνημείο- εμφανίστηκαν μεγαλοπρεπή. Με τη βοήθεια και των παλιών περιηγητών που κατά καιρούς τού φιλοτέχνησαν ενδιαφέρουσες γκραβούρες η ανάκληση  στη μνήμη της φιγούρας του γίνεται πια εύκολα, συνειδητοποιείται πειστικά η αξία του.

Επόμενο βήμα η διοργάνωση το Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2015 συνεδρίου, ώστε με τη βοήθεια καταξιωμένων επιστημόνων να προβληθεί η ιστορικότητά του και να αναδειχτούν οι κατασκευαστικές  λεπτομέρειες που τεκμηριώνουν την αξία του ως διατηρητέου μνημείου, δικαιώνοντας τους εμπνευστές τού όλου εγχειρήματος. Και αυτό το στάδιο στέφτηκε από απόλυτη επιτυχία.

Σήμερα, με την έκδοση των πρακτικών του συνεδρίου, πέρα από την αδιαμφισβήτητη συμβολή τους στη σχετική βιβλιογραφία, κλείνει ένας πρώτος κύκλος ανάδειξης του γεφυριού που έθεσε ο σύλλογος. Το ΔΣ και τα μέλη έκαναν στο ακέραιο το καθήκον τους και θα πρέπει να νιώθουν ηθικά δικαιωμένοι. Τους αξίζουν πολλά συγχαρητήρια. Το λόγο πια πρέπει να έχουν πιο υψηλόβαθμοι της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των ειδικών υπηρεσιών της κεντρικής διοίκησης. Τους υποδείχτηκε, με όλα τα αποδεικτικά στοιχεία, ένα μνημείο που χρήζει περαιτέρω προστασίας και προβολής. Ας το “εκμεταλλευτούν” όπως του αξίζει.

Σπύρος Μαντάς

Πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών (ΚΕΜΕΠΕΓ)

Δημιουργός του Αρχείου Γεφυριών Ηπειρώτικων (ΑΓΗ)