Ατέχνως, 7 Μαρτίου 2016

Σπύρος Μαντάς, 

ο ονειροπόλος Πελοποννήσιος ταξιδευτής της Ηπείρου  

 …που  μια ζωή ολόκληρη οδοιπορεί και μας ταξιδεύει 

στην αρχιτεκτονική παράδοση των πέτρινων, τοξωτών γεφυριών της.

 

 Επιμέλεια: Μαργαρίτα Φρονιμάδη-Ματάτση*

Ήταν μεγάλη η χαρά και η συγκίνηση που νοιώσαμε, όταν η απάντηση στην αυθόρμητη και πηγαία πρόταση για παραχώρηση μιας συνέντευξης εφ’ όλης της ύλης, που απευθύναμε ο σύζυγός μου κι εγώ στον σπουδαίο ερευνητή-συγγραφέα Σπύρο Μαντά, υπήρξε θετική. Έτσι, μια ωραία πρωία,  μας υποδέχτηκε στο φιλόξενο σπιτικό του και μας έδωσε την ευκαιρία να τον γνωρίσουμε από κοντά, καλύτερα. Με ευχέρεια, ευγλωττία και ειλικρίνεια μας απάντησε σε όσα ερωτήματα του απευθύναμε, ενώ ή Τραγιανή, η συμπαθέστατη και εξ ίσου δυναμική σύζυγός του, στεκόταν δίπλα του καθ΄όλη τη διάρκεια της συνέντευξης, προσθέτοντας κι αυτή την άποψη, την εμπειρία και τις προτάσεις της, ως μόνιμη και ισόβια συνοδοιπόρος και αρωγός στη ζωή και την έρευνα… Παραθέτουμε παρακάτω αυτούσια τη συνέντευξη, όπως ακριβώς μας δόθηκε.

• κ. Μαντά  καλημέρα! Κατ’ αρχήν να σας ευχαριστήσω που μας δεχτήκατε στο χώρο σας με τόση προθυμία και ευγένεια.

-Εγώ σας ευχαριστώ που θα μιλήσουμε για ένα αγαπημένο μου θέμα.

• Δεν πάει καιρός κ. Μαντά που σας απολαύσαμε στην Κόρινθο σε μια καταπληκτική εκδήλωση που διοργάνωσε ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ  «η Πίνδος» για τα πέτρινα, τοξωτά γεφύρια της Ηπείρου. Εκεί μας κέντρισε το ενδιαφέρον, το μέγεθος και το μεγαλείο της προσφοράς  και της συνεισφοράς σας στην διατήρηση της αρχιτεκτονικής παράδοσης, πρωτίστως  της Ηπείρου, και αυτός ήταν ο λόγος που ζητήσαμε  να συναντηθούμε για να γνωρίσουμε από κοντά την προσωπικότητα του Σπύρου Μαντά. Πείτε μας λοιπόν, ποιός είναι ο Σπύρος Μαντάς;

-Αφιερώθηκα στη μελέτη των πέτρινων τοξωτών γεφυριών της Ηπείρου, γενικότερα της Πίνδου, τόσο πολύ, που η επιλογή  αυτή καθόρισε την προσωπική μου ζωή -οικογενειακή, επαγγελματική, οικονομική, κοινωνική κλπ.  Ήταν ένα ταξίδι που συνεχίζεται ακόμη με συνεχείς εκπλήξεις. Στην αρχή δεν συνειδητοποίησα το μέγεθος της προσπάθειας που απαιτούσε κάτι τέτοιο, αλλά τελικά, για να είμαι δίκαιος, περισσότερα πήρα από όσα έδωσα. Και έδωσα, πιστέψτε με, πολλά. Να σημειώσω πως το  1982 που ξεκίνησα το γεφύρι δεν εθεωρείτο μνημείο και η βιβλιογραφία ήταν ανύπαρκτη.  Έπρεπε  να ταχτείς σε αυτό.

• Πότε και  πού γεννηθήκατε κ. Μαντά;

-Γεννήθηκα το 1950 στην Κρέστενα της Ηλείας, αλλά μεγάλωσα στα Λεχαινά τα οποία και θεωρώ πατρίδα μου. Αυτά βέβαια ληξιαρχικά και συναισθηματικά, η Ήπειρος όμως, ήταν, είναι και θα παραμείνει αφετηρία και προορισμός μου. Συναντώ έκπληξη, όταν λέω πως δεν είμαι Ηπειρώτης.

• Πού και τι σπουδάσατε; Ποια η οικογενειακή σας κατάσταση σήμερα;  

-Τελείωσα την ΑΣΟΕΕ και την Πάντειο και υπηρέτησα ως εκπαιδευτικός στη Β/θμια εκπαίδευση. Είμαι παντρεμένος και έχω μία κόρη.

• Η σύζυγός σας,  η κ. Τραγιανή, με τι ασχολείται;

-Εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα.

• Είναι θετική απέναντι σ΄ αυτά τα ενδιαφέροντά σας;

-Απόλυτα ναι. Και να διευκρινίσω ξανά πως τα πετρογέφυρα δεν συνιστούν απλά ένα ενδιαφέρον μου, αλλά… «κράτησα τη ζωή μου»  διαβαίνοντας πέτρινα, ηπειρώτικα γεφύρια.

• Πόσο σας έχει στηρίξει στην επιστημονική έρευνα που διεξάγετε όλα αυτά τα χρόνια;

-Πολύ. Γιατί, όντας παθιασμένος, χωρίς υλική βοήθεια δεν σταματάς, απλά συνεχίζεις πιο αργά απ’ ότι μπορείς, χωρίς όμως ηθική συμπαράσταση ούτε καν ξεκινάς.

• Η κόρη σας τι λέει;  Ενδιαφέρεται κι αυτή, βοηθάει στην έρευνά σας;  Ή ασχολείται με άλλα θέματα;

-Ενδιαφέρεται, αλλά ασχολείται με άλλα και πολλά. Είναι φυσικό. Θα ήταν εγωϊστικό εκ μέρους μου να τη θέλω συνοδοιπόρο σε κάτι που ξεκίνησα πριν γεννηθεί. Η ‘Ηπειρος πάντως «σημάδεψε» την παιδική της ηλικία -πάλι εκεί; αναρωτιόταν. Θα πρέπει να ρωτήσετε την ίδια.

• Από ότι γνωρίζω, εκτός  από τις κύριες σπουδές σας, σπουδάσατε επίσης σχέδιο και φωτογραφία. Να υποθέσω ότι αυτό το κάνατε προκειμένου να διευκολυνθείτε στην υλοποίηση του ονείρου σας; Να αποτυπώσετε το αντικείμενο της έρευνάς σας πιο άμεσα, πιο οικονομικά  και πιο αποτελεσματικά;  Ή αντίστροφα έχοντας τη σχετική γνώση και τα ανάλογα εφόδια στραφήκατε σ’ αυτή την έρευνα;

-Ξεκίνησα σαν ερασιτέχνης με την καλή έννοια του όρου και προσπάθησα να μη γίνω επαγγελματίας με την κακή. Από εκεί και πέρα έπρεπε να οπλιστώ κατάλληλα, γιατί τα γεφύρια επιδέχονται πολλών ειδών προσεγγίσεις, κάτι που συνιστά τη γοητεία τους.

• Έχετε ασχοληθεί γενικότερα με την αρχιτεκτονική παράδοση  ή αποκλειστικά και μόνο με τα πετρογέφυρα;

-Ξεκίνησα με προοπτική να μελετήσω το πλέον χαρακτηριστικό από αρχιτεκτονικής άποψης  στοιχείο κάθε τόπου -σκοπός βέβαια η ψυχοσύνθεση του εκάστοτε δημιουργού, αλλιώς δεν έχει νόημα. Για ένα ταξίδι, να γνωρίσω τον Ηπειρώτη μέσα από τα γεφύρια του, τον Μακεδόνα μέσα από τα αρχοντικά του, τον Επτανήσιο από τα καμπαναριά του, και πάει λέγοντας. Ευτυχώς γρήγορα κατάλαβα πως κάτι τέτοιο παραήταν φιλόδοξο, μάλλον αδύνατο αν ήθελα να εισχωρήσω σε βάθος. Επέστρεψα λοιπόν και παρέμεινα αποκλειστικά στα γεφύρια.

• Από ποια περιοχή της Ελλάδας ή του εξωτερικού ξεκινήσατε και πόσο απλωθήκατε σ΄ αυτή την έρευνα;

-Ξεκίνησα από το Ζαγόρι, αγκάλιασα την Ήπειρο και γοητεύτηκα από την Πίνδο. Κι εδώ λοιπόν βλέπετε πως έβαλα όρια, θέλοντας να αποκρυπτογραφήσω μυστικά μη ορατά σε επιπόλαιη ματιά. Κι αυτό, παρά τις σειρήνες και τις παροτρύνσεις των φίλων μου.  Έτσι, επί 33 χρόνια κινούμαι από την Αμφιλοχία και το Καρπενήσι έως τις Πρέσπες και το Δυρράχιο, από το Ιόνιο και την Αδριατική έως τις πρωτεύουσες των διπλανών της Ηπείρου νομών. Αυτός είναι ο χώρος έρευνάς μου.

• Γιατί από την Ήπειρο, αρχικά κ. Μαντά;

-Μα από την Ήπειρο ξεκίνησαν πολλά. Στην περίπτωσή μας, γιατί από αυτή ξεκίνησε η κάλυψη μιας ανάγκης να μετουσιώνεται σε έργο τέχνης. Είναι η μήτρα της λαϊκής γεφυροποιίας η Ήπειρος, γέννησε τα περισσότερα και καλύτερα έργα του είδους. Όσο απομακρυνόμαστε από την πηγή, που ως τέτοια θεωρώ το Ζαγόρι, τόσο μεταλλάσσονται  οι ιδιαιτερότητες του ρυθμού,  για να υποχωρήσουν οριστικά στις παρυφές της Πίνδου. Όχι αναιτιολόγητα βέβαια: εδώ η μεγάλη ζήτηση (αμέτρητες οι κοίτες των ποταμιών και αέναες οι μετακινήσεις των Ηπειρωτών), εδώ και η καλή προσφορά (κοιτίδα των πιο επιδέξιων πετράδων). Πετράδες..!  Όποτε τους αναφέρω, συγκινούμαι· και όχι μόνο. Υπήρξαν οι μεγάλοι αδικημένοι της υπόθεσης.  Διαχρονικό βέβαια το φαινόμενο: όσο το χρήμα γίνεται σκοπός αντί για μέσο, οι αληθινοί δημιουργοί θα επισκιάζονται.

• Το υλικό της έρευνάς σας έχει όλο δημοσιοποιηθεί;  Ή υπάρχει και ανέκδοτο υλικό που πρόκειται να κυκλοφορήσει;

-Έχει κυκλοφορήσει ελάχιστο, ούτε το 10% θα έλεγα. Είναι αφάνταστα πλούσιο και πολυδιάστατο  το υλικό που έχει συλλεχθεί. Έως τώρα έχουν πια πλήρως καταγραφεί 1.227 πέτρινα τοξωτά γεφύρια στην Πίνδο, έτσι όπως ήδη οριοθέτησα την τελευταία. Και να επισημάνω -είναι κι αυτό σημαντικό, αναπόσπαστο στοιχείο της έρευνας- πως βρίσκεται σε εξέλιξη η ηχογράφηση-μαγνητοσκόπηση των πολλών παραλλαγών της παραλογής  «Tου γεφυριού της Άρτας»  ανά την Ελλάδα, αλλά και των πολλών παράλληλων σε όλη τη Βαλκανική.

• Πόσους τόμους έχετε εκδώσει κ. Μαντά , μπορείτε να μας  απαριθμήσετε τα έργα σας;

-Έχουν εκδοθεί: «Τα Ηπειρώτικα γεφύρια» (1984), «Το Γεφύρι κι ο Ηπειρώτης» (1987), «Η Σκάλα του Βραδέτου» (2003) -σε συνεργασία με τον Θ. Χαμάκο, «Τα Πέτρινα Γεφύρια» (2007), «Πέτρινα Γεφύρια στη Βόρεια Ήπειρο» (2008), «Του Γεφυριού της Άρτας» (2011). Παράλληλα έχουν γυριστεί και μερικά ντοκιμαντέρ, ενώ πολλά άρθρα μου φιλοξενήθηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά. Και βέβαια επιμελούμαι τον ιστότοπο arhiogefirionipirotikon.blogspot.gr

• Εκτός από την έκδοση των βιβλίων σας έχετε ασχοληθεί ουσιαστικά και με την αρχειοθέτηση του πλούσιου υλικού που συγκεντρώσατε κατά την έρευνά σας. Είστε ιδρυτής του Α.Γ.Η και του ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ. Μπορείτε να μας διευκρινίσετε  τις διαφορές τους και το σκοπό της ίδρυσης του καθενός;

-Το Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων (Α.Γ.Η.) είναι καθαρά δικό μου δημιούργημα, μια  συγκεκριμένη μέθοδος αρχειοθέτησης προκειμένου να καταστεί διαχειρίσιμο και χρήσιμο το υλικό που πρόσφερε η πολύχρονη έρευνά μου.  Αφορά αποκλειστικά τα γεφύρια της Πίνδου -το “Ηπειρώτικα” σηματοδοτεί προέλευση αλλά και τεχνοτροπία.
-Το Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών (ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ.), στο οποίο είμαι πρόεδρος, το ίδρυσα μαζί με άλλους φίλους το 2001, με σκοπό την έρευνα των γεφυριών όλης πια της Ελλάδας αλλά και των πέραν των συνόρων -με τη γνώση και σύγκριση γίνεσαι πιο αντικειμενικός. Επίσης προσπαθούμε να συμβάλλουμε στην ευαισθητοποίηση του κοινού, γιατί τότε μόνο υπάρχει ελπίδα για σεβασμό και διάσωση αυτών των μνημείων. Τους δύο αυτούς βασικούς μας στόχους τους έχουμε πετύχει ικανοποιητικά με την διοργάνωση σχετικών Ημερίδων και άλλων εκδηλώσεων και την έκδοση 3 τόμων υπό τον τίτλο «Περί Πετρογέφυρων» -ετοιμάζεται ο τέταρτος.

• Έχουν κάπου συγκεκριμένη έδρα αυτοί οι δύο οργανισμοί ή είναι άστεγοι εντελώς;

-Δυστυχώς παραμένουν ιδέες που εφαρμόζονται με άυλη υποδομή. Τα σταθερά έξοδα προϋποθέτουν σταθερά έσοδα. Αλλά σημασία έχει το έργο που παράγεται, που είναι γνήσιο αν δεν είναι εξαρτημένο.

• Ποιο είναι το ενδιαφέρον της πολιτείας έναντι της προσπάθειάς σας και πόσο την έχει στηρίξει μέχρι σήμερα; Ηθικά και υλικά;

-Ας είμαστε ρεαλιστές· Πολιτεία δεν υπάρχει, απλά κάποιοι προσποιούνται πως την συγκροτούν και την εκφράζουν. Γι’ αυτό άλλωστε φτάσαμε και έως εδώ. Συνεπώς σε αυτό το πλαίσιο, με το ύποπτο αλισβερίσι, δεν μπήκαμε καν στον κόπο να ζητήσουμε. Τα σίγουρα ανταλλάγματα θα νόθευαν το αποτέλεσμα. Ο τελευταίος τόμος «Περί Πετρογέφυρων» εκδίδεται με συνεισφορά των μελών του Δ.Σ.

• Τώρα πού στοχεύετε;  Έχει κλείσει ο κύκλος της έρευνάς σας ή υπάρχουν κενά που πρέπει να καλύψετε;

-Κατ’ αρχάς μια έρευνα δεν τελειώνει ποτέ. Από την άλλη μεριά, ξέρετε, ο χρόνος -ο οποίος διαμορφώνει και την ηλικία- σε καθιστά περισσότερο  «σοφό»  και ολιγότερο απαιτητικό να δεις το όποιο έργο σου εδώ και τώρα με σάρκα και οστά. Οι στόχοι επαναπροσδιορίζονται  συχνά ερήμην σου. Σημασία έχει να φτιάξεις κάτι που, κάποτε -άσχετα πότε-, θα εκτιμηθεί, θα αφορά και τους άλλους. Και σε αυτό βέβαια, το ξέρουμε, τελικός κριτής είναι και πάλι ο χρόνος. Πάντως, υπό ανθρώπινη αδυναμία, θα ήθελα να δω να εκδίδεται το τρίτομο, σχεδόν ολοκληρωμένο πια, «Γεφυρογραφία της Πίνδου». Μακάρι να ιδρυόταν και ένα «Μουσείο -χώρος μελέτης- Πέτρινων Γεφυριών» -η Ήπειρος το δικαιούται!  Αλλά ποιος ξέρει; ίσως υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες αυτά θα παραμείνουν όνειρα. Όμως θα είμαι ειλικρινής, λέγοντας πως δεν πειράζει  -παρηγορεί ο ποιητής χρίζοντας τη διαδρομή πολυτιμότερη της Ιθάκης. Τουλάχιστον γνώρισα τους τελευταίους κατοίκους της Πίνδου. Λίγο είναι αυτό;

• Για τα μελλοντικά και ίσως μακροπρόθεσμα σχέδιά σας η κ. Τραγιανή , η σύζυγός σας, με την πολύ σεμνή και διακριτική παρουσία, τι έχει να δηλώσει? Τι λέτε κ. Μαντά, συμφωνείτε με τα σχέδια του συζύγου σας;

-Συμφωνώ· ακόμη και όταν αφαιρούμε από τον οικογενειακό προϋπολογισμό για να ολοκληρωθεί κάτι που θα έπρεπε να αποτελεί δουλειά άλλων. Εννοώ, για παράδειγμα, την έκδοση ιδίοις εξόδοις του βιβλίου «Πέτρινα Γεφύρια στη Βόρεια Ήπειρο». Έπρεπε να καταλήξει στον προορισμό του.

• Θα συνεχίσετε να τον στηρίζετε «σθεναρά», όπως είμαι σίγουρη ότι κάνατε μέχρι σήμερα, ώστε να έχει τα ίδια και ίσως καλύτερα αποτελέσματα;

-Εννοείται· συνήθειες μιας ζωής δεν κόβονται απότομα.

• Συγχαρητήρια κύριε και κυρία Μαντά. Σας αξίζει ένα μεγάλο μπράβο κι ένα μεγάλο ευχαριστώ από την Ελληνική Πολιτεία, την Ελληνική Κοινωνία αλλά και τη διεθνή Κοινότητα, γιατί έργα σαν το δικό σας, σίγουρα αναβαθμίζουν και προωθούν πολιτισμικά όλη την ανθρωπότητα. Δεχτείτε ειλικρινά τις θερμές μας  ευχαριστίες αλλά και τις καλύτερες ευχές για την ευόδωση των στόχων  και των προσπαθειών σας.

(Στις φωτογραφίες 1,3,5 ο Σπύρος Μαντάς, η Μαργαρίτα Φρονιμάδη-Ματάτση, ο σύζυγός της Βαγγέλης Ματάτσης, πρόεδρος του Συλλόγου Ηπειρωτών Κοριμθίας “Η Πίνδος” και η σύζυγος του Σπ. Μαντά Τραγιανή. Οι  φωτογραφίες 2 και 4 είναι από την πρόσφατη εκδήλωση του Συλλόγου Ηπειρωτών Κορινθίας «Η Πίνδος», με ομιλητή τον Σπύρο Μαντά για τα πετρογέφυρα της Ηπείρου.)

*Αρχιτέκτων – ποιήτρια, αντιπρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών

Βλέπε τη συνέντευξη στο περιοδικό ΑΤΕΧΝΩΣ με κλικ  >>>  ΕΔΩ