Πολύτσανη Πωγωνίου Β. Ηπείρου

Του Γεφυριού της Άρτας

Παραλλαγή από Πολύτσανη Πωγωνίου

Βόρεια Ήπειρος

    Η Πολύτσανη -σήμερα στην αλβανική επικράτεια- βρίσκεται στο ΒΔ άκρο του Πωγω­νίου, στους πρόποδες της πανύψηλης Νεμέρτσικας (2486 μ.). Η θέση της και η όλη της εικόνα δικαιολογούν τις επωνυμίες της “προμαχώνας του χριστιανισμού” και “ νύμφη του Πωγωνίου”.

   Φαίνεται να υπήρχε από τα πρώτα ακόμη ιστορικά χρόνια, την εποχή που στην πε­ριοχή κατοικούσαν οι Πολυάνοι, ενώ αργότερα, με το όνομα Πολυάνη ή Πολύαινη, αναφέρεται σαν κώμη του ιερού της Χαονίας.

   Στην τουρκοκρατία όλοι οι άντρες της ξενιτεύονταν, κυρίως στην Κωνσταντινού­πολη, αλλά και στη Ρουμανία. Στην τελευταία δημιούργησαν, κοντά στο Βουκουρέ­στι, την Πολυανή, ενώ κάποιοι τους κατέκτησαν αξιώματα σαν του “Μέγα Ποστέλνι­κου” και “Καμαράση”.1

   Στην Πολύτσανη, εκτός από τα νανουρίσματα και τα μοιρολόγια, όλα τα άλλα τραγούδια αποδίδονται πολυφωνικά -σε ανημίτονη πεντατονική κλίμακα, συνέχεια του αρχαιοελληνικού δώριου τρόπου κατά τους ερευνητές. Πάντως εδώ η εκτέλεση διαφοροποιείται από των άλλων τόπων, όπου επίσης τραγουδιούνται πολυφωνικά (υπό­λοιπο Πωγώνι, Δρόπολη κ.λπ.).²

   Την ομάδα συγκροτούν καθορισμένος αριθμός τραγουδιστών (όχι λιγότεροι από τέσσερις) με συγκεκριμένο ρόλο-φωνή ο καθένας. Υπάρχουν:

- ο παρτής: ο κορυφαίος της ομάδας, που “παίρνει”, δηλαδή αρχίζει μόνος του το τραγούδι, εκφέροντας τη βασική μελωδική γραμμή.

- ο γυριστής (και κλώστης ή κόφτης): η δεύτερη σημαντική φωνή-ρόλος, με απαι­τήσεις ιδιαιτέρων ικανοτήτων. “Τσακίζει”, όπως λέγεται, το τραγούδι, στολίζοντάς το με πολλούς λαρυγγισμούς.

- οι ισοκράτες: αυτοί που κρατούν το ίσο, τραγουδούν την τονική του τραγουδιού.

- ο ρίχτης: ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του παρτή και των υπολοίπων φωνών, ρό­λος που παίζεται από έναν των ισοκρατών, ή κάποτε από τον γυριστή.

♫

  παρτής    : Σαρανταπέντε μάστοροι και…

      γυριστής : άντέ…

      όλοι        : εξήντα μαθητάδες

                       -και ’ξήντα μαθητάδες….

   Το «45 μάστοροι», παραλλαγή με 28 στίχους, απέδωσε μικτή πολυφωνική ομάδα από τα Πωγωνίσια χωριά Πολύτσανη και Χλωμό. Είναι ο Τάκης Ζώτος (παρτής), ο Βαγγέλης Καρέτσος (κλώ­στης), η Άννα Κάτση (ρίχτης) και οι Χαρίκλεια Οικονόμου, Ευγενία Καρέ­τσου, Αλέ­κος Δράζιος, Χαράλαμπος Κάτσης (ισοκράτες). Η ηχογράφηση έγινε στην Αθήνα στις 19 Οκτωβρίου του 2009.

 ΒΙΝΤΕΟ:  45 Μάστοροι

Σαρανταπέντε μάστοροι και ’ξήντα μαθητάδες

ολημερίς το χτίζανε το βράδυ γκρεμιζόνταν.

Πουλάκι πάει και κάθισε στη δεξιά καμάρα:

«Μάστοροι μη δουλεύετε κι εσείς οι μαθητάδες,

αν δε στοιχειώσετ’ άνθρωπο γεφύρι δε στεριώνει,         

ούτε ορφανόν, ούτε έρημον, μη ξένον, μη διαβάτη,

πάρτε του Πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα».

Τ’ ακούει ο Πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.

Κάνει γραφή και στέλλει την με το πουλί τ’ αηδόνι.

-Γουργά ντύσου, γουργά άλλαζε, γουργά φέρε το γιόμα,           

γουργά να ’ρθεις και να διαβείς στης Άρτας το γιοφύρι.

Νάτη και ξεφανίστηκε και τους καλημεράει.

-Τι έχει ο Πρωτομάστορας κι είν’ έτσι κακιωμένος;

-Το δαχτυλίδι το ’πεσε μεσ’ τη δεξά καμάρα

και ποιος να μπει και ποιος να βγει και ποιος να του το φέρει.

-Άντρα μου μη πικραίνεσαι κι εγώ θα σου το φέρω,

εγώ θα μπω, εγώ θα βγω και μόνη να το πάρω.

Όλο τον τόπο γύρισα, δεν ηύρα δαχτυλίδι.

Άντρα μ’ για ρίξ’ τον άλυσο, ρίξε την αλυσίδα.

Πιάνει κι ο Πρωτομάστορας ρίχνει μέγα λιθάρι.                       

-Πως πέφτουν τα μαλλάκια μου να πέφτουν οι διαβάτες.

Ένας πιάνει με το μυστρί κι άλλος με τον ασβέστη.

-Κόρη μ’ το λόγο σου άλλαξε  κι άλλη κατάρα δώσε

τ’ έχεις αδερφό στην ξενιτιά μη λάχει και περάσει.

-Πως τρέμει η καρδούλα μου να τρέμει το γιοφύρι.                   

Τρεις αδερφούλες ήμασταν κι οι τρεις κακογραμμένες,

η μια ’χτισε τον Τούρναβο κι η άλλη την Αυλώνα,

κ’ εγώ, είμαι η μικρότερη, της Άρτας το γιοφύρι.

1. Περισσότερα για την Πολύτσανη, βλέπε, Μεν. Ζώτου - Χριστ. Γιάνναρου, Η Πολύτσανη της Βορείου Ηπείρου. Τοπογραφία - Ιστορία, τόμ. Α΄, Ιωάννινα 1989.

2. Λεπτομέρειες σε, Γεωργία Τέντα, Δημοτικά πολυφωνικά τραγούδια Πολύτσανης Βορείου Ηπείρου, περ. «Άπειρος», τχ. 1 / Καλοκ. 1998, σ. 38-42.