Δύο δρώμενα σε Καραγκούνικα γεφύρια

Δύο δρώμενα σε Καραγκούνικα γεφύρια

ΟΙ ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟΓΚΕΦΥΡΟ...

ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΣΤΟ ΓΕΦΥΡΙ...

Ό

πως σε όλες τις κατά φύση κοινωνίες, έτσι και στα λεγόμενα Καραγκουνοχώρια, -περιοχές στις παρυφές της ανατολικής Πίνδου με δικές τους κοινωνικές και εδαφολογικές συνθήκες- τα γεφύρια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα καθημερινά δρώμενα. Ήταν φυσικό, αφού πάρα πολλές παραδόσεις, αμέτρητοι θρύλοι, φόρτιζαν από παλιά την παρουσία τους…

…στα γεφύρια έχουν την κατοικία τους τα κακά πνεύματα, όπως οι καλότ’χες, οι λάμνιες, οι δράκοντες, οι νεράιδες και έβγαιναν τη νύχτα στους διαβάτες και τους φώναζαν στο όνομά τους. Αν απαντούσαν με τη λέξη “ε” τον έλεγαν “εξ και έλα κοντά μου”. Τον έπαιρναν τη φωνή του και στις σαράντα μέρες θα πέθαινε. Το αυτό γίνονταν κι αν κοιμόταν κοντά ή δίπλα στα γεφύρια. Άμα όμως στο κάλεσμα απαντούσαν “ορίστε” δεν τον έπαιρναν τη φωνή του, γιατί τον όριζε, προστάτευε ο Θεός. Έτσι οι καλότ’χες εξαφανίζονταν. Πίστευαν επίσης πως έβγαιναν στα γεφύρια τα στοιχειώματα, όπως πρόβατα, αγελάδες, άνδρες με σπαθιά, γυναίκες γυμνές χορεύοντας και άλλες μαυροντυμένες, για να κάνουν κακό στους διαβάτες. Φοβόνταν τα περάσουν τη νύχτα απ’ τα γεφύρια, για να μην τους μπλατσιάσουν τα κακά πνεύματα, όπως έλεγαν. Πάντα όταν περνούσαν τα γεφύρια, έκαναν το σταυρό τους. Και τα γρόσια πίστευαν πως στοιχειώνονταν και έκαναν το θόρυβο: τσιάγκα - τσιούγκα…[1]

Έ

να ιδιαίτερο δρώμενο που ακόμη και σήμερα τελείται πάνω στο Παλιογκέφυρο της Ιτέας, ένα καραγκουνοχώρι της Καρδίτσας, είναι το σπάσιμο και το ρίξιμο από το οδόστρωμά του, στα νερά του ποταμού, των λεγόμενων "λαζαρόξυλων".            

Όταν ολοκληρώσουν οι κοπέλες, οι Λαζαρίνες, το σεργιάνι τους στα σπίτια του χωριού τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου, καταλήγουν στο γεφύρι, απ' όπου, όπως είπαμε, ρίχνουν στον Ενιπέα τα λουλούδια των στολισμένων καλαθιών τους και τα λαζαρόξυλα που εκεί σπάζουν.

Πρόκειται για παμπάλαιο, χωρίς διακοπή έθιμο, ικανό συνειρμικά να παραπέμψει σε ανάλογες εκδηλώσεις μυστικισμού της αρχαιότητας.

ΟΙ ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟΓΚΕΦΥΡΟ...

απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ του Θόδωρου Σδρούλια

"Πάσχα στον Παλαμά Καρδίτσας" (2012).

Επιλογή σκηνών και μοντάζ για το απόσπασμα: Σπύρος Μαντάς

Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων (ΑΓΗ)

Τ

α Ρουγκάτσια ήταν δρώμενο του Δωδεκαήμερου, ευετηριακό (για καλή χρονιά και αφθονία της γης), και τελούνταν σε όλα τα Καραγκουνοχώρια της Θεσσαλίας.

Οι συμμετέχοντες, οι Ρουγκατσιάρηδες ή Ρουγκατσιαραίοι όπως τους έλεγαν, δημιουργούσαν ομάδες (μπουλούκια) και, μεταμφιεσμένοι (νύφη, γαμπρός, αράπηδες, γριά, γιατρός, παπάς, μουζικάντης, γουμαράς), περιφέρονταν στους δρόμους (ρούγες) και σπίτια των χωριών, μαζεύοντας δώρα (δοσίματα).

Στο πέρασμά τους εξελίσσονταν και κωμικές σκηνές (λιποθυμία ενός ραγκουτσιάρη και επέμβαση του γιατρού και του παπά) και άγριες, που κάποτε έφταναν στην υπερβολή (αφορμή, η απόπειρα κλεψίματος της νύφης).

Πρόβλημα μεγάλο όμως υπήρχε αν τύχαινε ένα μπουλούκι να συναντήσει στο δρόμο του άλλο (ιδιαίτερα αν προερχόταν από γειτονικό χωριό). Τρεις λύσεις προσφέρονταν τότε:

Η μία: να δηλώσει υποταγή το ένα μπουλούκι και να περάσει κάτω από τα σπαθιά του άλλου.

Η δεύτερη: να μην υποχωρήσει κανένα από τα δυο μπουλούκια και να επακολουθήσει συμπλοκή. Έχουν καταγραφεί δύο τέτοιες περιπτώσεις με πολλά μάλιστα φονικά. Η μία έλαβε χώρα πάνω στη λεγόμενη Καμαρίτσα στον Μερηά, κοντά στο  χωριό Μεζντάν (Αγναντερό). Δύο μπουλούκια εκεί Ρογκατσιαραίων, απ' το Μεζντάν και τα Τρανά Καλύβια, έδωσαν πραγματική μάχη, κάπου στη δεκαετία του 1920, με τίμημα -λένε- δέκα νεκρούς. Ο Δεσπότης, λίγες ημέρες αργότερα, για συνετισμό και συμφιλίωση χρειάστηκε να διαβάσει αφορισμό. Ανάλογο περιστατικό θρυλείται  και μεταξύ μπουλουκιών που κατάγονταν από τη Ματαράγκα και τους Σοφάδες -κι εκεί επενέβη ο Δεσπότης.

Υπήρχε όμως και τρίτη λύση, πιο λογική: να τα βρούνε μεταξύ τους τα μπουλούκια και, ενωμένα, να το ρίξουν στο χορό. Αυτό συμβαίνει στο ντοκιμαντέρ που παρακολουθούμε. Όλοι μαζί οι Ρουγκατσιάρηδες χορεύουν πάνω στο παμπάλαιο, μεγάλο γεφύρι του Μοσχολουρίου...

ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΣΤΟ ΓΕΦΥΡΙ...

απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ

"Τα Καραγκούνικα Ρουγκάτσια" (1980)

Σκηνοθεσία: Πέτρος Λύκας

Επιμέλεια παραγωγής: Νίκος Μπαζιάνας

Έρευνα - καταγραφή: Νίκος Καραφύλλης

Επιλογή σκηνών και μαντάζ για το απόσπασμα: Σπύρος Μαντάς

Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων (ΑΓΗ)

---

[1] Τζιαμούρτας Ζήσης, Λαογραφική Πινακοθήκη των Καραγκούνηδων (Υλικός και Πνευματικός βίος), Καρδίτσα 1998, σελ. 315-316.